Zelf ben ik geboren en getogen in Den Haag. Hoewel ik nu niet meer in Den Haag woon, heeft de stad nog altijd een bijzonder plekje in mijn hart. Ik kom nog steeds graag in de Haagse binnenstad met al haar prachtige gebouwen. Vooral de Gevangenpoort staat bij mij op nummer 1 en hoe dat komt lees je in dit blog.
Even een lesje over Den Haag
In 1230 besloot Graaf Floris IV een bescheiden kasteel te bouwen op de plek van het huidige Binnenhof. Het kasteel van de graaf stond naast een natuurlijk duinmeer dat we vandaag de dag beter kennen als de Hofvijver. Zoals je wel vaker zag in die tijd, groeide er langzaam een nederzetting rondom het kasteel van de graaf. Het gebied groeide zelfs uit tot een stad, maar stadsrechten kreeg het nooit. De reden daarvoor was dat de graven de stad waar ze woonden geen macht wilden toekennen. Je wist namelijk nooit of de stad zich tegen je zou keren.
De geschiedenis van de oude Gevangenpoort
Geen stadsrechten betekende ook dat je geen recht had op een stadsmuur en ook niet op een stadspoort. Toch wilde de graaf graag een toegangspoort om zichzelf te beschermen tegen eventuele aanvallen. Daarom werd in 1280 de Voorpoort van den Hove gebouwd. Vanaf het jaar 1400 werden hier al gevangenen van de graaf vastgehouden. Dit waren voornamelijk mensen met schulden. Vanaf 1428 werd de gevangenis uitgebreid. Er werden cellenblokken, een rechtbank (Vierschaar) en er werd een martelkamer aan toegevoegd. Even verderop, op het schavot genaamd het Groene Zoodje, kregen mensen lijfstraffen en werd de doostraf uitgevoerd. Straffen en executies waren altijd publiekelijk en trokken altijd veel bekijks.
Grote verschillen in arm en rijk
De Gevangenpoort, zoals het gebouw vanaf 1428 werd genoemd, bleef een gevangenis tot 1828. In 1882 werd de voormalige gevangenis omgebouwd tot museum. Veel van de originele voorwerpen zijn bewaard gebleven. Er was een gedeelte waar de "gewone man" werd opgesloten en een gedeelte waar hooggeplaatste mensen werden opgesloten. De verschillen in comfort waren enorm. De gewone verdachten werden met wel 15 personen samen in één cel opgesloten terwijl hoogwaardigheidsbekleders een eigen cel kregen.
In de twee grote cellen zaten mensen in die een moord hadden gepleegd, maar ook piepjonge kruimeldieven werden hier in vastgezet. Per cel was er slechts één emmer waarop iedereen zijn of haar behoefte moest doen. Water kregen ze te drinken uit de Hofvijver, die zwaar vervuild was. Daarbij zaten er geen ramen in het gebouw waardoor het steenkoud was in de winter en bloedheet in de zomer. Slapen deden ze in het stro op de vloer. Hoogwaardigheidsbekleders kregen dus een eigen cel met ramen, een bureau en een bed. Zij beschikten ook over een eigen "gemak" oftewel toilet.
Cornelis de Witt
Eén van de meest spraakmakende gevangenen in de Gevangenpoort was Cornelis de Witt. Hij was admiraal van de Hollandse vloot en bovendien de broer van Johan de Witt, de Raadpensionaris van Holland. Hij was opgepakt na een beschuldiging van Willem Tichelaar. Deze chirurgijn-barbier verklaarde dat hij gehoord had dat Cornelis stadhouder Willem III wilde laten vermoorden. Cornelis werd dagenlang ondervraagd (gemarteld dus) door de scherprechter (de beul), maar hij bleef volhouden onschuldig te zijn. De scherprechter besloot dat Cornelis onschuldig was en liet hem vrij. Wel zou hij verbannen worden uit Holland. Toen Willem III dit hoorde was hij des duivels! Hij jutte de mannen van de plaatselijke schutterij op en nam het recht in eigen hand.
Zwarte bladzijde in de geschiedenis
Raadpensionaris Johan de Witt mocht zijn broer Cornelis ophalen uit de Gevangenpoort. Johan woonde niet ver van de poort vandaan en de zwaargewonde Cornelis mocht bij hem aansterken voor hij verbannen zou worden. Toen de broers de Gevangenpoort echter verlieten, stond er buiten een woedende menigte op hen te wachten. Ze werden meteen aangevallen. Die sterk verzwakte Cornelis had geen schijn van kans. Johan probeerde nog terug te vechten, maar tegen zoveel geweld kon hij niet op. Beide broers werden op 20 augustus 1672 koelbloedig vermoord en aan hun voeten op het Groene Zoodje opgehangen.
Vernederd na de dood
Daar bleef het echter niet bij. Doordat Willem III de mensen zó had opgejut, gebeurde er na de dood van de broers iets vreselijks. Hen doden was blijkbaar niet genoeg: ze werden opengesneden en hun ingewanden werden verwijderd. Daarnaast werden vingers, tenen, neuzen, tongen, oren en zelfs testikels afgesneden en meegenomen als souvenier of gevoerd aan de honden. Later werden er een vinger van Cornelis en de tong van Johan teruggevonden. Ze waren in het bezit geweest van de Amsterdamse burgemeester Nicolaes Witsen, die er een zilveren doosje met het moordtafereel omheen had laten maken. De tong en de vinger zijn nog altijd te zien in het Haags Historisch Museum. Grappig detail: dit gebouw was vroeger van de Haagse schutterij.
Het spookt in de Gevangenpoort!
Als je denkt dat Cornelis de Witt rondspookt in de Gevangenpoort heb je het mis, maar het spookt er wel degelijk! Personeel en bezoekers hebben er een grote man met een zwarte mantel gezien. Ook spookt er een jongetje rond dat mank loopt. Hij wordt ongeveer 9 jaar oud geschat. Daarnaast spookt cartograaf Cornelis de Hooghe rond in de Gevangenpoort. Hij werd in 1583 onthoofd vanwege hoogverraad.
Wil je zelf de Gevangenpoort bezoeken?
Dat kan! Combineer je bezoek dan meteen met onze duistere stadswandeling van Den Haag. Kom langs highlights en minder bekende plekken en ontdek al wandelend de duistere kant van de stad! Als je durft tenminste...