Op de Kneuterdijk woonde de belangrijkste man van de Republiek
Op de Kneuterdijk ter hoogte van nummer 6 vind je het Johan de Witt Huis. Eigenlijk is de naam van dit prachtige pand uit 1653 niet terecht: De Witt gaf nooit opdracht tot de bouw van het huis. Hij heeft er wel tussen 1669 en 1672 gewoond. Zijn gewelddadige dood maakte echter een voortijdig einde aan zijn woongenot.
Johan de Witt
Johan de Witt was de machtigste man van de Republiek. Als Raadpensionaris had hij het onder andere voor het zeggen in de Staten-Generaal en na de dood van stadhouder Willem II, die om verschillende redenen niet werd vervangen, had hij ook de leiding over het leger en de vloot. Twintig jaar lang verging het hem goed, tot 1672. Dat is het jaar dat de geschiedenisboeken inging als het Rampjaar van de Republiek.
Het Rampjaar 1672
Wat gebeurde er in 1672? In dat jaar vielen Engeland, Frankrijk en twee kleine Duitse staatjes gezamenlijk de Republiek aan. Waarom? Engeland omdat de Nederlandse vloot onder leiding van Michiel de Ruyter veel van hun schepen had verbrand en Frankrijk omdat Zonnekoning Lodewijk XIV ons land tot aan de Rijn in wilde nemen. De Duitse staatjes deden mee omdat ook zij vonden dat de macht van de Republiek gebroken moest worden.
Hoge bomen vangen veel wind
Waarom kreeg Johan de Witt de schuld van alle ellende? Nou, dat kwam omdat Johan een aantal beslissingen had genomen die de aanval wellicht hadden kunnen voorkomen. Na de Tachtigjarige Oorlog was er eindelijk rust in de Republiek. Willem II, Stadhouder van Holland, wilde echter doorvechten. De Regenten vonden dat geen goed idee want oorlog kost geld, dus waarom zou je door willen vechten?
Het einde van het stadhouderschap?
Willem II werd boos en er ontstond ruzie. De Regenten waren verbaasd: zij hadden toch immers meer macht dan de Stadhouder? Die moest gewoon zijn mond houden en doen wat ze zeiden! Toen Willem plotseling overleed in 1650 werd er dus ook besloten de positie van Stadhouder niet meer op te vullen. Diens collega, Raadpensionaris Johan de Witt, werd hiermee de machtigste man van de Republiek.
Nieuwe rol van de Raadpensionaris
De Witt pakte zijn nieuwe rol meteen op. Naast zijn dagelijkse taken kreeg hij nu ook de leiding over het leger en de vloot. De oorlog was voorbij en dus besloot hij het leger te verkleinen. Op de vloot bezuinigde hij niet: deze bracht immers met de handel veel geld in het laadje. Het leger kostte alleen maar geld. Tja, en toen besloten Engeland en Frankrijk hun slag te slaan.
Cornelis de Witt
Iedereen was dus boos op Johan de Witt. Maar ook op diens broer: Cornelis de Witt. Cornelis was, net als zijn jongere broer, een zeer vooraanstaand persoon met verschillende leidinggevende rollen, waaronder hoge functies bij oorlogsvoeringen op zee. De Slag van Soleby werd door de Hollanders gewonnen, maar deze slag ging Cornelis niet in de koude kleren zitten. Na terugkomt besloot hij aan wal te blijven: iets dat door velen voor lafheid werd aangezien.
Vals beschuldigd
Ondertussen was er in 1672 toch weer een Stadhouder aangesteld: Willem III. Naast Stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht regeerde hij vanaf 1689 zelfs als vorst over Engeland en Ierland. Een groot man dus. Een barbier-chirurgijn genaamd Willem Tichelaar bracht een bijzonder belastend verhaal naar buiten na een ontmoeting met Cornelis de Witt. Cornelis werd door de louche Tichelaar beschuldigd van het beramen van moord op Willem III.
De pijnlijke ondervraging van Cornelis de Witt
Cornelis de Witt werd na de beschuldiging opgepakt en gevangengezet in de Haagse Gevangenpoort. Op 19 augustus werd er besloten dat de scherprechter mocht komen om een bekentenis uit Cornelis te krijgen. Dit gebeurde door middel van marteling. Naast scheenschroeven en andere pijnlijke methoden werd Cornelis op de pijnbank gelegd. Maar zelfs na 3,5 uur van verschrikkelijke martelingen bekende Cornelis niet.
Vrijlating van Cornelis de Witt
Willem Tichelaar werd overigens nooit ondervraagd. Hij kwam weg met zijn beschuldigingen. Op 20 augustus besloten de schout en de schepenen dat Cornelis niet schuldig was aan het beramen van moord op Willem III. Wel werden al zijn functies hem ontnomen en werd hij verbannen uit Holland en West-Friesland. Zijn broer Johan haalde de ernstig verzwakte Cornelis uit de gevangenis. Cornelis zou in diens huis op de Kneuterdijk, op steenworp afstand van de Gevangenpoort, kunnen bijkomen voordat hij het gewest moest verlaten.
Bloed moest er vloeien!
Willem III was echter woedend: hoe kon deze man nu vrijgelaten worden? En die broer van hem, die veroorzaker van alle ellende in de Republiek! Hoe kon die vrij rondlopen? Hij besloot zijn onvrede te delen met leden van de plaatselijke schutterij en de menigte die zich rondom het Buitenhof had verzameld. Met zijn relaas kreeg hij wat hij wilde: een woedende menigte. Cornelis en Johan hadden geen schijn van kans: er moest bloed vloeien.
Lynchpartij voor de Gevangenpoort
De leden van de schutterij, die eigenlijk waren aangesteld voor het sussen van rellen, deden vrolijk mee aan de lynchpartij. Cornelis werd als eerste tegen het hoofd geraakt met de kolf van een geweer. Hij ging neer, ook omdat hij al verzwakt was na zijn ondervraging. Zijn broer Johan was heel wat moeilijker op de knieën te krijgen, maar ook hij kon geen weerstand bieden tegen het buitensporige geweld.
Verminkt op het Groene Zoodje
De lijken van de broers werden op z’n kop, dus aan hun voeten, opgehangen op het Groene Zoodje: de executieplaats. Wat er daarna gebeurde was misschien nog erger dan de moordpartij. Dat ze dood waren was blijkbaar niet genoeg: beide broers werden op beestachtige wijze verminkt. Zo werden vingers, tenen, oren, neuzen en testikels afgesneden en meegenomen als souvenir. De buiken van de broers werden opengesneden en de inhoud eruit gehaald. Op het schilderij van Jan de Baen uit 1672 is te zien hoe de lijken er na afloop bij hingen.
Gruwelijke souvenirs
Zoals je eerder kon lezen namen omstanders lichaamsdelen van de Gebroeders de Witt mee. Waarom? Gewoon als aandenken. Je moet begrijpen dat de tijden anders waren. Er zijn echter twee lichaamsdelen bewaard gebleven: de tong van Johan en een vinger van Cornelis. Medestanders van de Gebroeders de Witt bewaarden die als relikwieën. De Amsterdamse burgemeester Nicolaas Witsen had ze lange tijd in bezit. In 1889 werden de tong en de vinger geschonken aan het Haags Historisch Museum waar ze nog altijd te bewonderen zijn.
Zwarte bladzijde in de geschiedenis
De moord op de Gebroeders de Witt is een zwarte bladzijde in de geschiedenis. Niemand werd opgepakt of bestraft. Steker nog: de leden van de schutterij die deelnamen aan de slachtpartij werden na afloop beloond. De nabestaanden van Johan de Witt vertrokken direct uit het pand aan de Kneuterdijk 6. Begrijpelijk, zeker omdat het huis zo dicht bij het plaats delict ligt...
Ontdek de duistere kant van de stad
Wil je meer weten over de duistere kant van Den Haag? Vanaf november 2023 is de Horrorwalk Den Haag beschikbaar in de shop. Kun je niet wachten om de duistere kant van andere steden te ontdekken? Bestel dan jouw Horrorwalk vandaag nog!